ได้เป้าหมาย ได้รู้จักตัวเอง

การที่คนหนุ่มสาวดูเหมือนนิ่งเฉย ไม่ตัดสินใจ อาจเป็นเพราะเขารอแผนที่สมบูรณ์แบบ (perfect plan) ซึ่งแผนที่สมบูรณ์แบบนั้นไม่มี — ความสำเร็จเกิดจากการลงมือทำ เรียนรู้ผลลัพธ์ และพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ดังนั้น สิ่งที่สำคัญกว่าความสมบูรณ์แบบ คือ กล้าที่จะลอง ยอมที่จะพลาด เผชิญผลลัพธ์นั้น แล้วทำให้ต่อเนื่อง

.

• สังคมไทยมักให้ความสำคัญกับการเคารพอาวุโสและเชื่อฟังผู้ใหญ่ เด็กๆ จึงคุ้นเคยกับการปฏิบัติตามคำสั่งสอน ไม่ค่อยได้ตั้งคำถามกับตัวเองว่า เราต้องการอะไร เราถนัดอะไร เราชอบอะไร เราสนใจเรื่องไหนเป็นพิเศษ จึงทำให้ไม่รู้จักตัวเองและไม่รู้ว่าเป้าหมายในชีวิตคืออะไร
• การรู้จักตัวเองเป็นกระบวนการระยะยาว ค่อยเป็นค่อยไป เริ่มจากการให้อิสระในการเลือกบางสิ่งบางอย่างด้วยตัวเอง เลือกกิจกรรมยามว่าง กล้าที่จะลองทำ โดยไม่กังวลในผลลัพธ์มากมายนัก คอยสนับสนุน ให้กำลังใจ เพื่อให้เด็กๆ กล้าตัดสินใจ กล้าลงมือทำ และได้เผชิญกับผลลัพธ์นั้น
• วิธีรู้จักตัวเองเป็นพื้นฐานของการมองทิศทางและการกำหนดเป้าหมายเป็นระยะๆ ซึ่งจะนำมาซึ่งการกล้าตัดสินใจ ความรับผิดชอบ การเคารพและเชื่อมั่นในตัวเอง ๆ ซึ่งนำไปสู่การเคารพและเชื่อมั่นในความเป็นมนุษย์

.

หนูไม่รู้ว่าหนูอยากเรียนอะไร ผมไม่รู้ว่าผมอยากทำอะไร อยากเป็นอะไร
ฉันไม่รู้ว่าฉันชอบอะไร
…..

ในวันที่สังคมชี้ว่า “ชีวิตควรมีเป้าหมาย” ทำให้หลายๆ คนทั้งคนหนุ่มสาว วัยทำงาน วัยรุ่น วัยเรียน พ่อแม่ผู้ปกครอง รู้สึกตระหนก ต้องรีบคว้าอะไรสักอย่าง และคนอีกจำนวนหนึ่งรู้สึกเคว้งคว้าง หวั่นไหว

ดร.เบนจามิน ไวน์สตีน (Benjamin Weinstein, Ph D) นักจิตวิทยาคลินิกให้ความเห็นว่าการรู้จักตัวเอง เป็นสิ่งที่ค่อยเป็นค่อยไป — มนุษย์ทุกคนมีความต้องการพื้นฐาน เช่น ความรัก ความอบอุ่น ความปลอดภัย สายสัมพันธ์ ความมั่นคงฯลฯ ในวัยเด็กเราพึ่งพาความต้องการนี้จากภายนอก เช่น เด็กต้องการความอบอุ่น ต้องการความรัก เขาต้องการความอบอุ่นและความรักจากพ่อแม่ คนใกล้ชิด นี่เป็นเรื่องธรรมชาติ แต่การเป็นผู้ใหญ่คือการมีความสามารถที่จะรู้ความต้องการของตนเองและสร้างสิ่งเหล่านั้นขึ้นมา จึงเป็นผู้ที่พึ่งพาตนเองได้ ซึ่งนำไปสู่การเคารพตนเอง — เป็นกระบวนการระยะยาว และพวกเราสามารถเรียนรู้และฝึกฝนได้ตลอดชีวิต ซึ่งจะเป็นเรื่องที่ดีมากหากจะเริ่มสร้างกระบวนการนี้ตั้งแต่ยังเด็ก

.

1. อย่าเพิ่งเริ่มที่เป้าหมาย ให้เริ่มที่ตัวเอง
สังคมไทยของเราไม่ได้มีวัฒนธรรมที่ให้ความสำคัญต่อการรู้จักตัวเองมากนัก สังคมของเราให้ความสำคัญต่อการเคารพอาวุโส และเชื่อฟังผู้ใหญ่ เช่น เด็กดีต้องว่านอนสอนง่าย หรือ เดินตามหลังผู้ใหญ่หมาไม่กัด พวกเราจึงคุ้นเคยกับการปฏิบัติตามคำสั่งสอน — เด็กๆ มีหน้าที่ทำตาม และผู้ใหญ่มีหน้าที่ในการคัดเลือกสิ่งที่ดีที่สุดให้ลูกหลาน ดังนั้นเด็กๆ จึงไม่ค่อยได้ตั้งคำถามกับตัวเองว่า เราถนัดอะไร เราชอบอะไร เราสนใจเรื่องไหนเป็นพิเศษ ทำไมเรื่องนั้นจึงดึงดูดความสนใจของเรา ฯลฯ จึงไม่สามารถที่จะต่อยอดไปยังคำถามที่โตขึ้นเช่น ทักษะ ความชอบ และความถนัดที่เรามี เราน่าจะเติบโตไปในทิศทางไหน เป้าหมายในระยะสั้น ระยะกลาง ระยะยาว น่าจะเป็นอย่างไร

ดังนั้น การเริ่มทำความรู้จักตัวเองตั้งแต่ยังเล็กจึงช่วยพัฒนาความสามารถในการเห็นเป้าหมายและทิศทางให้ง่ายขึ้น

.

2.ให้อิสระ เปิดพื้นที่ของการรู้จักตนเอง
การให้เด็กๆ มีอิสระในการเลือกบางสิ่งบางอย่างด้วยตัวเองเป็นเรื่องสำคัญ เช่น เลือกอาหารที่เขาชอบในบางมื้อ เลือกเสื้อผ้าเอง เลือกกิจกรรมยามว่าง ฯลฯ ผู้ใหญ่ไม่ควรตัดสินใจแทนเด็กในทุกเรื่อง และในหลายๆ เรื่อง ผู้ใหญ่ไม่ควรแทรกแซงการตัดสินใจของเด็ก เพราะการเปิดพื้นที่อิสระคือบันไดขั้นแรกของการฝึกให้เด็กรู้จักการมีอิสระในตนเอง (autonomy) — การตัดสินใจคือประตูของความรับผิดชอบ ซึ่งจะนำไปสู่ความเชื่อมั่นในตนเอง เคารพตนเอง

.

3.ให้ลอง ยอมพลาด
เป็นเรื่องสำคัญมากที่พ่อแม่ ผู้ปกครองควรจะเปิดโอกาสให้ลูกๆ โดยเฉพาะวัยรุ่นให้ลองทำ โดยไม่ต้องกังวลในผลลัพธ์มากนัก คอยสนับสนุน ให้กำลังใจ เพื่อให้เด็กกล้าตัดสินใจ กล้าลงมือทำและเผชิญกับผลลัพธ์นั้น

ดร.เบนจามิน ให้ความเห็นว่า บางครั้ง การที่คนหนุ่มสาวไม่กล้าตัดสินใจ ไม่ลงมือทำ เป็นเพราะเขารอแผนที่สมบูรณ์แบบ (perfect plan) ซึ่งจริงๆ แล้ว แผนที่สมบูรณ์แบบนั้นไม่มี — ความสำเร็จเกิดจากการลงมือทำ เรียนรู้ผลลัพธ์ และพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ดังนั้น สิ่งที่สำคัญกว่าความสมบูรณ์แบบ คือ กล้าที่จะลอง ยอมที่จะพลาด กล้าที่จะเผชิญผลลัพธ์ แล้วเริ่มใหม่ สิ่งเหล่านี้จะค่อยๆ บ่มเพาะ ความเชื่อมั่นในศักยภาพของตนเองขึ้นมา

การได้ลอง ทำให้รู้ว่าตนมีความถนัดในด้านใด ประเมินความสามารถของตัวเองได้ เกิดเป็นทักษะและเลือกวิธีแก้ปัญหาในแบบของตนเอง รู้จักประสิทธิภาพ พร้อมกันนั้นก็เรียนรู้จุดอ่อนของตนด้วย เช่น คิดไวแต่ไม่รอบคอบ หรือ เป็นคนรอบคอบแต่ไม่ทันเวลา หรือ คิดเก่งแต่สื่อสารไม่ได้ ฯลฯ

.

4.เคารพตนเอง และ เคารพความแตกต่าง
การยืนยันความต้องการของตนเอง ไม่ได้แยกขาดหรือต่อต้านความสัมพันธ์ในครอบครัว การบอกหรือยืนยันความต้องการเป็นไปเพื่อการสนับสนุนจากสมาชิกแวดล้อม เมื่อเด็กยืนยันความต้องการของตนเอง พ่อแม่น่าจะได้รับฟังอย่างจริงจัง และดูความเป็นไปได้ในการสนับสนุน ไม่จำเป็นต้องสนับสนุนทั้งหมดหากไม่เห็นด้วย แต่อย่างน้อยควรเปิดโอกาสให้เด็กๆ ได้บอก และสร้างพื้นที่การรับฟังอย่างแท้จริง ความเข้าใจร่วมคือความหมายของความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้น

.

แบบฝึกหัดสำหรับผู้ใหญ่
ถ้าคุณเป็นผู้ใหญ่ อ่านมาถึงตรงนี้แล้วรู้สึกว่างเปล่าอยู่ในส่วนลึก ไม่มีเป้าหมาย ว่างโหวงจากคำว่า “รู้จักตัวเอง” ดร.เบนจามิน บอกว่า “ขอให้สบายใจ คุณไม่ได้ผิดปกติ ไม่ใช่ความผิดที่ยังไม่รู้จักตัวเอง ไม่เป็นไร” ลองเริ่มสำรวจตัวคุณเลยในวันนี้ — คุณรู้จักตัวเองมากกว่าที่คุณคิด ในแต่ละวันลองสังเกตตัวเองและบันทึกสิ่งที่ตัวคุณเป็น ไม่มีถูกหรือผิด ไม่ใช่เรื่องที่ควร หรือไม่ควร สิ่งที่คุณจดบันทึกก็เช่น

• เวลาว่างคุณมักจะทำอะไร — เดินเล่น ดูหนัง อ่านหนังสือ ไปเดินห้าง ไปเดินสวนสาธารณะ ช็อปปิ้งออนไลน์ ช็อปปิ้งในซุปเปอร์มาร์เก็ต หรือช็อปปิ้งในตลาดสีเขียว — ที่คุณทำบ่อยๆ เพราะคุณชอบใช่ไหม หรือไม่ใช่ ถ้าไม่ใช่ ลองดูว่าแล้วคุณอยากลองทำอะไรที่ยังไม่เคยทำ หรืออยากทำแต่ยังไม่ได้ทำ
• อะไรที่ทำให้คุณยิ้มได้ — อยู่กับแมว อยู่ในสวน เล่นกับเด็ก อยู่กับคนแก่ ออกกำลังกาย ฟังเพลง

• คุณมักจะรู้สึกมีพลังเมื่อได้ทำอะไร พลังของคุณมักจะมาจากไหน มาตอนไหน

• ความถนัด หรือทักษะเฉพาะของคุณ มีอะไรบ้าง — ถนัดตัวเลข ถนัดการบรรยาย ถนัดเขียน ถนัดพูด เป็นนักจัดการ เป็นนักวางแผน เป็นนักเล่าเรื่อง เป็นคนชอบไกล่เกลี่ย เป็นคนที่มุ่งประเด็น เป็นคนที่เน้นความสัมพันธ์ อยู่กับเด็กๆ ได้ดี หรือ อยู่กับคนแก่ได้ดี ฯลฯ ค่อยๆ สังเกตและบันทึกทีละเล็กทีละน้อย

.

ให้ขอให้ลองสังเกตตัวเองและบันทึกอย่างสม่ำเสมอสักหนึ่งเดือน คุณจะรู้จักความเป็นตัวคุณมากยิ่งขึ้น แล้วคุณจะเริ่มวางเป้าหมายเล็กๆ สำหรับตัวเองได้ อาจจะเป็นเป้าหมายสำหรับพรุ่งนี้ สัปดาห์นี้ หรือสำหรับเดือนนี้ ซึ่งนั่นก็เพียงพอและสวยงามมากแล้ว

.

สรุป
การทำความรู้จักตัวเอง เป็นกระบวนการที่ค่อยเป็นค่อยไป อาศัยความยืดหยุ่น การรับฟัง ไม่ยึดตนเองเป็นศูนย์กลาง ซึ่งจะนำมาซึ่งการเคารพตัวเองพร้อมๆ กับเคารพผู้อื่น เรียนรู้จุดแข็งและจุดอ่อนของตัวเองซึ่งนำไปสู่การเคารพและเชื่อมั่นในตัวเองและความเป็นมนุษย์ในมิติที่ลึกซึ้ง

.

คลิปคำแนะนำโดย ดร.เบ็นจามิน ไวน์สตีน https://www.youtube.com/watch?v=GUImrQuqO7I&list=PLOIDiL5wSuZ4P_K3fM2OGUyvw09sB48SH&index=10