ละคร นิทาน การแสดง

ความสุขไม่ใช่ไอเดีย แต่เป็นความเข้าใจความเป็นจริง เห็นความสุขและรับรู้อีกด้านของมัน เห็นความทุกข์และรับรู้อีกด้านของมัน ไม่มี “ช้วน” คือมีแต่สิ่งนั้นเพียวๆ เช่นมีแต่ความสุขโดยไม่มีทุกข์อยู่เลย — ไม่มี — การรับรู้ถึงความสุขและความทุกข์ช่วยให้เข้าใกล้ความจริงมากขึ้นเรื่อยๆ

.

คุณนีลชา เฟื่องฟูเกียรติ หรือที่คนจำนวนมากรู้จักในชื่อ ครูเบิร์ด คิดแจ่ม นักแสดงอิสระ และนักเล่านิทานเป็นผู้ก่อตั้งกลุ่มละครสำหรับครอบครัว คิดแจ่ม นำเสนอเรื่องเล่าเพื่อความเข้าใจชีวิต คุณค่าของการมีชีวิตและการจากไปผ่านศิลปะรูปแบบต่างๆ ทั้งละคร การเล่าเรื่องประกอบเสียง/ดนตรี เล่ากับแสงเงา หุ่นเชิดมือ และการอ่านออกเสียงหนังสือ

.

ครูเบิร์ดจบการศึกษาจากคณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ขณะที่เป็นนักศึกษาได้เป็นอาสาสมัครทำงานกับกลุ่มละครมะขามป้อมและทำงานในเส้นทางละครเพื่อการพัฒนาต่อเนื่องกว่า15 ปี ครูเบิร์ดอยู่ในเส้นทางศิลปะมาโดยตลอด นอกจากเป็นความสุขส่วนตัวแล้วก็เป็นการแบ่งปันความสุขไปด้วยพร้อมๆ กัน

ละครและศิลปะการแสดงให้ความสุขที่มากกว่าการเสพอย่างไร
ละครเป็นการสื่อสารอย่างหนึ่งที่มนุษย์มีต่อกัน การจะสื่อสารนั้นอาศัยนักแสดง ที่พยายามทำความเข้าใจโลกทัศน์ของตัวละครตัวนั้น เขาคิดอะไร เขามีทัศนคติในการใช้ชีวิตอย่างไร การจะเป็นตัวละครตัวหนึ่งให้เนียน ต้องเรียนรู้ผ่านการคิดหลายๆ มุม

สิ่งสำคัญหนึ่งที่จะทำให้งานศิลปะนั้นให้ความสุขก็คือคนทำมีความสุขจากการทำ เมื่อศิลปินหรือนักแสดงมีความสุขจากการทำ ความสุขนั้นจะแผ่ออกมา — แน่นอนว่าการทำงานและมีรายได้เพียงพอที่จะดำรงชีพก็เป็นปัจจัยหนึ่งและสำคัญ แต่ความสุขในการทำงานของศิลปินก็สำคัญด้วย เพราะถ้าทำงาน ได้เงิน แต่ไม่ค่อยมีความสุข — งานหรือศิลปะชิ้นนั้นจะแห้ง สิ่งที่เรียกว่า ‘ความสุข’ ไม่แสดงออกมาในชิ้นงาน ผู้ชมก็จะไม่ได้ในสิ่งที่น่าจะได้

.

ความสุขในตัวของศิลปินจะออกรส ให้ผล เมื่อตัวศิลปินหรือนักแสดงมีความเชื่อในงาน มีความสุขในการทำงานนั้น การเป็นตัวละครตัวหนึ่งมีการทำงานเบื้องหลังเยอะมาก ถ้านักแสดงไม่เชื่อในตัวละคร เมื่อแสดงออกมาก็ทำให้ผู้ชมเชื่อไม่ได้ แล้วการแสดงหรืองานละครนั้นก็ไปได้ไม่สุดอย่างที่น่าจะเป็น

.

ยกตัวอย่างหน่อยสิคะ
สมมติว่า เราจะต้องแสดงเป็นตัวละครตัวหนึ่ง ถ้าตัวละครตัวนั้นเป็นคนสู้ชีวิต เราต้องนึกให้ออกว่า เขาน่าจะมีบุคลิกอย่างไร มีมุมมองต่อการใช้ชีวิตอย่างไร มีโลกทัศน์อย่างไร มีจุดเปลี่ยน มีการเรียนรู้โลกอย่างไร หรือ ถ้าตัวละครตัวนั้นตัดสินใจที่จะจบชีวิต เขายอมแพ้ เขากำลังมองสิ่งที่เผชิญอยู่อย่างไร มีความเป็นมา ที่มาที่ไปของชีวิต โลกที่เขาเรียนรู้เป็นอย่างไร ถ้าตัวละครตัวนั้นเป็นฆาตกร ทำไมจึงเป็นฆาตกร แววตา กิริยา เป็นอย่างไร — การจะแสดงเป็นตัวละครตัวหนึ่งให้แนบเนียน นักแสดงต้องมองทะลุไปถึงที่มาที่ไปถึงแรงผลักที่อยู่เบื้องหลัง — ซึ่งเหล่านี้มันนำไปสู่การเรียนรู้ตนเองของตัวนักแสดง ทำให้นักแสดงมีความสนอกสนใจเพื่อนมนุษย์คนอื่นๆ ที่เป็นเพื่อนร่วมโลก ร่วมสังคมของเรา

เบิร์ดต้องฝึกทักษะการใช้ร่างกายต่างๆเช่นรำไทย ละครใบ้ การแสดง ในการฝึกฝนเราจะได้สังเกตกิริยาท่าทาง ฝึกการออกเสียง ฝึกท่ายืน ท่าเดิน ท่านั่ง ฝึกเข้าใจความคิด ความรู้สึกของตัวละคร และฝึกร่างกายเพื่อให้กล้ามเนื้อคุ้นเคย เพื่อจะให้คนเชื่อว่าเรากำลังถ่ายทอดตัวละครนั้น เป็นตัวละครตัวนั้นจริงๆ

เบิร์ดเคยต้องเล่นเป็นตัวละครที่เป็นแม่ซึ่งลูกถูกไฟครอกตาย โดยที่แม่ช่วยลูกไม่ทัน หัวใจสลาย ต้องร้องไห้เยอะมาก — การจะร้องไห้แบบนั้นได้ ก็ต้องเข้าอกเข้าใจความเป็นแม่ เข้าใจความเศร้าและการสูญเสียของแม่ นี่คือส่วนหนึ่งของการเรียนรู้ในฐานะนักแสดง แต่เมื่อแสดงเสร็จแล้ว ก็จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้อง “ถอด” บทบาทนั้นเสีย กลับมาเป็นตัวเอง เพราะถ้าไม่อย่างนั้นภาวะอารมณ์ของตัวละครจะกัดกินเรามาก — สิ่งที่ต้องฝึกอีกอย่างคือ ฝึกถอดบทบาท มันจะเป็นปัญหากับชีวิตถ้าอินกับตัวละคร อินกับบทบาท แล้วถอยกลับออกมาเป็นตัวของตัวเองไม่ได้

ละครคือชีวิต : ชีวิตคือละคร
ในศาสตร์หรือศิลปะการแสดง ตัวละครที่สำคัญไม่จำเป็นต้องเป็นนางเอก หรือพระเอก ดังนั้นศิลปะการแสดงจึงเปิดโอกาสให้นักแสดงทำความรู้จักและเรียนรู้ผู้คนที่แตกต่าง หลากหลาย ในโลกและสังคม — ความสุขของนักแสดง หรือศิลปินด้านการแสดง จึงไม่ใช่เพื่อการเป็นซุปเปอร์สตาร์ แต่มีความสุขเพราะเข้าใจโลกและสังคมมากขึ้น มีความลุ่มลึกในชีวิต

เมื่อมีข่าวการกราดยิงที่หนองบัวลำภู เบิร์ดรู้สึกเจ็บปวดและมีความรู้สึกที่ซับซ้อนกว่าในอดีต ด้านหนึ่งเราเสียใจที่เหตุการณ์แบบนี้ไม่ควรเกิดขึ้น แต่พร้อมกันนั้นก็รู้สึกว่าประนามคนที่ก่อเหตุไม่ได้ เพราะเขาก็มีความเจ็บปวดบางอย่างด้วย … มันยากที่จะก่นด่าผู้ก่อเหตุ เพราะเรารู้ว่าเบื้องหลังของการกระทำ มันมีมูลเหตุ มีที่มา มันเป็นภาวะที่เรามีความเข้าใจพร้อมๆ กับมีความเจ็บปวด

แต่ถึงที่สุดแล้วงานศิลปะไม่จำเป็นต้องมีโจทย์ “เพื่อประโยชน์ของสังคม หรือเพื่อประโยชน์ของผู้ชม” งานศิลปะไม่จำเป็นต้องมีอุดมการณ์ที่ยิ่งใหญ่อยู่เบื้องหลังก็ได้ บางทีมันอาจจะเป็นสิ่งเล็กๆ เป็นงานเล็กๆ น้อยๆ ที่คนทำมีความสุข และความสุขนั้นมันมากพอจนแผ่ออก ล้นออกมาจากตัวคนทำมาถึงคนดู

นิทานกับการเยียวยา
ช่วง 2-3 ปี ของการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด เบิร์ดไม่ได้แสดงละครเลย แทบไม่ได้ทำงาน on site แต่มีโอกาสได้เล่านิทานผ่าน zoom ซึ่งพบว่า นิทานหรือหนังสือภาพเป็นงานศิลปะสำหรับคนทุกวัย ภาพ คำ และการใช้เวลาร่วมกัน ได้กลายเป็นพื้นที่ของการเยียวยาและสร้างความสุข แม้ว่าเรื่องราวนั้นอาจจะไม่ได้พูดถึงความสุขเลย บางครั้งนิทานพูดเรื่องความพลัดพราก สูญเสีย แต่การที่เรามีเวลาให้กัน ได้พูดกัน ได้ยินกัน แม้จะเป็นโลกออนไลน์ เราก็ได้ปลอบประโลมและมีความสุขเล็กๆ ร่วมกันได้ — ช่วงนั้นจะรู้สึกมากๆ ว่า การได้ตื่นขึ้นมาอีกวันในตอนเช้า มีลมหายใจ สุขภาพดี ดูแลตัวเองได้ ดูแลคนรอบข้างได้ ก็เป็นความสุขแล้ว แม้จะมีการเปลี่ยนแปลงในอาชีพ มีการเปลี่ยนแปลงต่างๆ เกิดขึ้นมากมาย

ความสุขไม่ใช่ไอเดีย แต่มันเป็นความเข้าใจความเป็นจริง เห็นความสุขและรับรู้อีกด้านของมัน เห็นความทุกข์และรับรู้อีกด้านของมัน ไม่มี “ช้วน” คือมีแต่สิ่งนั้นเพียวๆ เช่นมีแต่ความสุขโดยไม่มีทุกข์อยู่เลย — ไม่มี — การรับรู้ถึงความสุขและความทุกข์ช่วยให้เข้าใกล้ความจริงมากขึ้นเรื่อยๆ

.

เบิร์ดชอบนิทานภาพเรื่องหนึ่งมาก เป็นผลงานของคุณชินสุเกะ เรื่อง “หนีให้ไกล หาให้เจอ” หนังสือเล่มนี้อนุญาตให้ทุกคนหนีได้ เมื่อเจอเรื่องชั่วร้าย สิ่งที่คุกคาม หนีได้ คุณมีสิทธิ์ที่จะหนี ขาของคุณพาคุณหนีได้ แต่อย่าลืมว่าขาของคุณก็มีความสามารถที่จะพาคุณไปเจอตัวช่วยที่จะช่วยสนับสนุนคุณด้วย เมื่อไรที่เธอคิดขึ้นมาว่า “แย่แล้ว” ให้ขยับเคลื่อนที่ทันที เมื่อไรที่เธอคิดขึ้นมาว่า “ชอบจัง” ให้ขยับเคลื่อนที่ทันที คนเรามีชีวิตอยู่ก็เพื่อเคลื่อนที่ — ขอให้ทุกคนมีชีวิต ใช้ชีวิต และรับรู้การเคลื่อนที่อยู่เสมอนะคะ

.

ศิลปะใกล้ตัวเรามากกว่าที่คิด ไม่เพียงแต่การวาดรูป ระบายสี ฟังดนตรี หรือชมนิทรรศการเท่านั้น ศิลปะเป็นการเห็นความงามพร้อมๆ กับเห็นความจริง ขอให้พวกเรามีความสุขในการเห็นทั้งสองสิ่งนี้อยู่เสมอนะคะ ^^

……………………………………………………………………………………….