Q: การภาวนา นอกจากจะต้องไปนั่งสมาธิ ปฏิบัติธรรม ยังมีวิธีภาวนาอย่างอื่นรึเปล่าคะ ?

A: ในเรื่องของการภาวนา หลวงพ่อชา สุภัทโท ท่านจำกัดความไว้น่าสนใจว่า

“การภาวนา คือ ความรู้สึกผิดชอบอยู่ตลอดเวลา”

คือท่านไม่ได้จำกัดความว่า การภาวนา คือ การนั่งหลับตาอยู่ในที่สงบวิเวก คือ การเดินจงกรม

แต่ท่านว่าไม่ใช่นั่งเพียร นอนเพียร เดินเพียร แต่ความเพียรอยู่ที่จิต
เป็นอาการของจิตรู้สึกตัวอยู่ตลอดเวลา ตื่นอยู่ตลอดเวลา ทีนี้หลายคนอาจสงสัยว่าจะเป็นไปได้หรือ

ที่เราจะเฝ้าสังเกตความรู้สึกนึกคิดอยู่ตลอดเวลา เราจะทำอะไรไม่ได้ ขอเปรียบเทียบกับแม่กับลูก

แม่จะทำอะไรก็ตาม ไม่ว่าจะทำกับข้าว อ่านหนังสือ ดูทีวี ทำความสะอาดบ้านหรือว่าทำอะไรอยู่ก็ตาม

แต่จะมีความรู้สึกอยู่ตลอดเวลาว่า ลูกของเราอยู่ที่ไหน ลูกของเรากำลังทำอะไรอยู่

ทั้งๆที่ตามองไม่เห็นก็รู้ อันนี้เป็นสัญชาตญาณของแม่

ในการที่มนุษย์เรามีกาย มีวาจา มีใจ มีการกระทำอยู่ตลอดเวลา เว้นแต่เวลาที่เรานอนหลับ

เป็นอันว่าต้องมีการปฏิบัติอยู่ตลอดเวลา หลายคนอ้างว่าไม่มีเวลาปฏิบัติธรรม

แต่ไม่ใช่ว่าเราจะเลือกได้ระหว่างการปฏิบัติธรรมหรือการไม่ปฏิบัติธรรม

อย่างไรก็ตาม เราก็ต้องมีการปฏิบัติอยู่แล้ว สำคัญที่ว่า เราจะปฏิบัติสิ่งที่เป็นธรรม หรือปฏิบัติสิ่งที่ไม่ใช่ธรรม

ถ้าเราไม่มีเวลาปฏิบัติธรรม ก็หมายความว่า มีแต่เวลาปฏิบัติอธรรม อันนี้เป็นสิ่งที่สำคัญมาก